Leren omgaan met het leven

Alles draait tegenwoordig om prestaties en intelligentie, terwijl vaardigheden als het onder controle houden van gedrag, gedachten en emoties misschien nog wel belangrijker zijn. Dat stelt onderwijsexpert Marthe Postma (38) uit Damwâld, moeder van drie zoons (6, 4 en 1 jaar). Zij legt uit hoe ouders hier meer aandacht aan kunnen besteden.

Waarom treuzelt het ene kind met het aantrekken van de schoenen en jas en is het andere kind op tijd klaar voor vertrek? En belangrijker nog, hoe kun je je kind hierbij helpen? Tot nu toe werd gedacht dat de zogenaamde ‘executieve functies’ – de basisvaardigheden die je nodig hebt om het leven aan te kunnen – niet aan te sturen waren. ‘Niets is minder waar’, zegt Marthe Postma. Uit onderzoek blijkt dat het effect heeft als je jonge kinderen leert omgaan met afleiding, emoties, moeilijke taken of veranderingen. Als je het maar telkens stimuleert. De executieve functies hebben te maken met een soort mengpaneel in je hersenen dat je gedrag, emoties en het denken aanstuurt. De ontwikkeling van dat ‘mengpaneel’ groeit door tot je 22e. Dan heb je een betere controle over je gedrag en worden de executieve functies meer verfijnd.

Luizenmoeder

Tot die tijd kunnen – met name jonge – kinderen impulsief reageren. Het is volgens Marthe belangrijk om te weten dat die ontwikkeling bij ieder kind weer anders verloopt. ‘Ik herken dat ook bij mijn eigen kinderen. Bij de oudste weet ik dat ik eerst moet vragen of hij zijn schoenen aan wil trekken en daarna pas of hij zijn jas en zijn tas wil pakken. Anders krijgt hij te veel informatie in één keer, en zijn planning en organisatie zijn minder sterk ontwikkeld’, legt Marthe uit. Andere kinderen vinden het juist weer heel moeilijk als er iets verandert, bijvoorbeeld als de luizenmoeder plotseling niet komt opdagen op school, terwijl ze daar wel op hadden gerekend. Maar ook het omgaan met emoties is voor iedereen weer verschillend. Het ene kind kan teleurstellingen snel verwerken, terwijl de ander er heel lang in blijft hangen.

Sleutels voor later

Hoe slim je ook bent, als je niet leert omgaan met teleurstellingen of als je je emoties niet de baas bent, dan heb je het zwaar in het leven. Hoe krijg je grip op je gedrag? En hoe houd je je denken en doen onder controle? Marthe: ‘Dat is best lastig. Kijk maar eens naar jezelf. Als je moe bent of als je het druk hebt, komen je eigen zwakke punten meestal ook naar boven. In elk geval is het mooi om te weten dat er handvatten zijn om de vaardigheden te stimuleren. Ik noem het ook wel “sleutels voor later”. Een leuke manier om dit te oefenen is door activiteiten of spelletjes te doen. Zo kun je heel veel uit gezelschapsspellen halen. Je moet vooruitdenken (plannen en organiseren), leert omgaan met emoties (als je verliest), en als het lastig wordt, is het de kunst om door te zetten.’

Ergeren aan gedrag

Door de spelletjes te herhalen en de ervaringen door te trekken naar de praktijk kun je kinderen trainen. Als iemand in een bepaalde situatie bijvoorbeeld opgeeft, kun je hem of haar wijzen op het spel. Weet je nog toen we dat speelden en dat je doorzette? Weet je nog wat er gebeurde? En wat voor gevoel kreeg je daarvan? Als je het zo benoemt worden kinderen bewust van hun gedrag en kunnen ze zien dat bepaald gedrag kan leiden tot succes. ‘Het is als ouder handig om te weten dat je kind er niks aan kan doen dat hij boos wordt als iets anders loopt dan verwacht, of dat hij of zij het moeilijk vindt om bepaalde taken uit te voeren. In plaats van je aan bepaald gedrag te ergeren, kun je je kind beter serieus nemen en helpen. Op die manier leert het kind zijn of haar gedrag, gedachten en emoties efficiënter aan te sturen. Het gaat daarbij om kleine stapjes, je moet vooral niet te groot denken. Met goed ontwikkelde executieve vaardigheden kunnen ze het ver schoppen in het leven. Daarvoor hoef je geen hoogvlieger te zijn.’

Tips voor spelletjes en meer informatie:

–        Halli Galli
–        Vlotte Geesten
–        Set
–        Qwirkle
–        Rummikub
–        Ganzenbord

Marthe Postma geeft masterclasses over het trainen van executieve vaardigheden voor leerkrachten en onderwijs assistenten. Meer info: www.marthepostma.nl of info@marthepostma.nl

Ut: heit&mem nr. 1 2019