Set radio of telefyzje oan en grutte kâns datst in reklamespotsje fan de antysmookkampanje sjochst of hearst. Skoalpleinen, sportkantines, jeugdhonken: allegearre binne se tsjintwurdich smookfrij. En dochs begjinne der yn Fryslân alle dagen fjouwer bern oan harren earste sigaretsje. Hoe kin it dat smoken noch altyd populêr is? En wichtiger noch: hoe kinst dat as heit en mem foarkomme?

Smoken leit al jierren ûnder fjoer. Dochs komme der noch altyd nije, jonge smokers by. De helte fan de pubers smookt it earste sigaretsje op it skoalplein. Hoe kin dat? ‘Daar is helaas niet één specifieke oorzaak voor aan te wijzen’, skodhollet Bert Soenveld. Hy is funksjonaris sûnensbefoardering by GGD Fryslân. ‘Bij het beginnen met roken spelen meerdere mechanismen een rol. Denk aan groepsdruk, maar ook verslavingsgevoeligheid en de ontwikkeling van het puberbrein.’

‘Brain under construction’

Ut ûndersyk fan GGD Fryslân blykt dat de measte bern yn it twadde as tredde jier fan it middelber ûnderwiis begjinne mei smoken. Se binne dan sa’n trettjin of fjirtjin jier. ‘Op die leeftijd zijn de hersenen van pubers nog volop in ontwikkeling’, fertelt Bert. ‘Het deel van de hersenen waarmee pubers rationele, weloverwogen beslissingen nemen, is nog niet volledig ontwikkeld. Dat betekent dat ze continu grenzen opzoeken en zich in hun gedrag vaak laten leiden door emoties.’

Wa’t him liede lit troch emoasjes sil earder oanstriid hawwe om dingen te dwaan dy’t oaren fan him ferwachtsje. ‘Groepsdruk is een tweede oorzaak die meespeelt’, knikt Bert.  ‘Als puber wil je bij een bepaalde groep horen. Wanneer roken in deze groep de normaalste zaak van de wereld is, zul je zelf ook eerder je eerste sigaret aansteken. Je neemt het gedrag van de groep over. Natuurlijk is dat eerste sigaretje niet lekker, maar daar heeft de tabaksindustrie iets op gevonden.’

Natuurlijk is dat eerste sigaretje niet lekker, maar daar heeft de tabaksindustrie iets op gevonden.

De smaak fan ferslaving

Wa’t eartiids as puber syn earste sigaretsje oanstuts, hong faaks noch dyselde deis boppe de wc-pot fanwege in mislik gefoel yn ’e mage. Boppedat bleau dy nuvere smaak fan brân noch oeren yn ’e mûle hingjen. Net echt motivearjend om in twadde peuk oan te stekken. En dus hat de tabaksyndustry dêr wat op betocht. ‘Door er suiker, cacao of vanille aan toe te voegen, krijg je sigaretten met een mildere smaak’, wit Bert. ‘Bovendien voegen tabaksfabrikanten ammoniak toe aan de tabak, waardoor de (verslavende) werking van nicotine wordt versterkt.’

Ammoniak yn kombinaasje mei it ferslaavjende middel nikotine makket sigaretten dus ekstra ferslaavjend. ‘Puberhersenen zijn extreem gevoelig voor deze stof’, fertelt Bert. ‘Een sigaret zorgt zeker in het begin voor een licht en prettig gevoel, waardoor je je een beetje high voelt. Dát is de werking van nicotine. Pubers zijn vaak al binnen een paar maanden verslaafd. Dat gaat veel sneller dan je denkt.’

Pubers onderschatten hun verslaving, omdat ze in het begin niets van de gevolgen merken.

‘Ieder nadeel heb z’n voordeel’

Sels ha pubers lykwols net yn ’e gaten dat se ferslaafd binne. Se ha it gefoel dat se elk momint ophâlde kinne. ‘Ze onderschatten hun verslaving’, fernimt Bert yn de praktyk. ‘Dat komt ook omdat ze er zelf niets van merken. Ze merken niet dat hun huid sneller veroudert, dat hun tanden geel worden of de sportprestaties achteruitgaan. Het lichaam maskeert al deze gevolgen wanneer je jong bent. De enige reden die ze hebben om te stoppen is dat het erg duur is om te roken. Maar hoe langer je rookt, hoe lastiger het wordt om er weer vanaf te komen.’

Ouders die roken, hebben naast alle nadelen één groot voordeel: zij weten als geen ander hoe het is om rookverslaafd te zijn.

Hoe dreech it wêze kin om fan it smoken ôf te kommen, witte in hiel soad heiten en memmen wól. Dat betsjut lykwols net dat dy smokende âlden net it goede foarbyld jaan kinne, seit Bert mei klam. ‘Ouders die roken, hebben naast alle nadelen één groot voordeel: ze weten als geen ander hoe het is om rookverslaafd te zijn. Zij kunnen dus uit eigen ervaring vertellen hoe onverstandig het is om met roken te beginnen. Zo kun je je nadeel omdraaien in je voordeel. En beter nog: geef het goede voorbeeld en stop met roken. Zo laten we roken daadwerkelijk in rook opgaan.’

Hoe foarkom ik dat myn bern begjint mei smoken?

1. Ferdjipje dy yn it ûnderwerp, sadatst dyn puber presys fertelle kinst wat de gefolgen fan smoken binne. Sjoch op www.rokeninfo.nl of www.hoepakjijdataan.nl foar goeie tips. Foar jongeren is der de webside www.jongeren.rokeninfo.nl.
2. Besprek it ûnderwerp smoken op in relaxte wize. Lis net de klam op alle ferskriklike syktes, mar besprek foaral de koartetermyngefolgen: giele tosken, in rapper ferâlderjende hûd en minder kondysje.
3. Smookst sels? Stek dan gjin sigaret op yn ’e buert fan dyn puber.
4. Mar noch better: jou it goede foarbyld en hâld sels op mei smoken. Sjoch op www.stoppenmetrokeninfryslan.nl foar deskundige begelieding.

Troch: Nynke van der Zee

Út: heit&mem nr. 2 2017